Visioenen van Hemel en Hel

Toen ik als kind Boudewijn de Groot voor het eerst over het circus Jeroen Bosch hoorde zingen, moest ik aan een vrolijk toneeltje denken. Dat circus wilde ik ook wel eens zien! Toen ik dan de schilderijen van Jeroen Bosch ontdekte, was dat wel even schrikken. Op die taferelen werd er helemaal niet gelachen en gezongen. Wel liep het vol gedrochten, monsters en duivels. De middeleeuwse schilder toont ons in detail de verschrikkingen van de hel.
Jeroen Bosch is een schilder die niemand koud laat. Ketters van allerlei slag menen in zijn werk geheime boodschappen te ontdekken. De surrealisten beschouwden hem als hun voorloper. De psycho-analisten zoeken voor zijn fantasieën verklaringen in het onbewuste. De aanhangers van alchemie en andere esoterische wetenschappen speuren er naar verborgen codes in.
Tijdens zijn leven was Jeroen Bosch lid van het vrome ‘Illustre Lieve Vrouwe Broedersschap’, dat hem meerdere opdrachten liet uitvoeren. Wanneer hij “gezworen lid” van de broederschap werd, hoorde hij tot de religieuze elite van de stad. Veel van zijn werken behandelen trouwens klassieke katholieke thema’s zoals de Geboorte van Christus, de Kruisdraging en heiligentaferelen. Daarom denken de meeste kunsthistorici dat we geen ketterse ideeën in zijn schilderijen moeten zoeken. Integendeel, zijn werk is wellicht moralistisch. Hij waarschuwde zijn tijdgenoten voor alle mogelijke zonden en verleidingen. De wereld was in de ogen van de middeleeuwers het strijdtoneel tussen goed en kwaad. De mens moet zich hoeden voor allerlei verlokkingen, want het échte leven begint immers pas na de dood.

Volgend jaar herdenkt ’s Hertogenbosch dat Jeroen Bosch vijfhonderd jaar geleden stierf. Vandaag is ’s Hertogenbosch de hoofdstad van de provincie Noord-Brabant. In Bosch’ tijd, behoorde ’s Hertogenbosch tot het Hertogdom Brabant. De schilder werd er circa 1445 geboren en stierf er in 1516. Jeroen Bosch leefde op de overgang van de middeleeuwen naar de renaissance. Zijn echte familienaam was Van Aken. Zijn voorouders kwamen uit de Duitse stad. Hij signeerde met de kunstenaarsnaam Jheronimus Bosch. De kunstenaar werd geboren in een gezin van schilders. Twee broers, enkele ooms, zijn vader, grootvader en overgrootvader waren allen schilder. Ze werkten samen in het familieatelier dat na een verhuis uiteindelijk in een huis op de Markt van ’s Hertogenbosch terechtkwam.

Het Noordbrabants museum in ’s Hertogenbosch richt volgend jaar een ongeziene overzichtstentoonstelling in. Maar liefst twintig werken en negentien tekeningen komen uit heel de wereld. Onder meer het Louvre in Parijs, het Metropolitan in New York, het Prado in Madrid, de Galleria dell’ Academia in Venetië lenen hun topstukken van Jeroen Bosch uit. Dit is de eerste keer sinds Bosch’ tijd dat er zoveel werken van Bosch op één locatie zullen te zien zijn.
Het drieluik ‘De Hooiwagen’ zal al eerder in Rotterdam tentoongesteld worden. Filips II kocht het schilderij in 1570. Tegenwoordig bevindt ‘De Hooiwagen’ zich in het Prado. Vanaf 10 oktober is het schilderij één van de topstukken in de tentoonstelling ‘De Ontdekking het Dagelijkse Leven. Van Bosch Tot Bruegel’ in het Bojjmans Van Beuningen Museum.

Boschenaren weten wat feesten is: de stad viert zomaar tien jaar lang haar beroemdste zoon! De festiviteiten begonnen al in 2010 en gaan nog door tot 2020. Volgend jaar wordt natuurlijk een bijzonder feestjaar, want zoals gezegd, herdenken we dan de vijfhonderdste verjaardag van Jeroen Bosch’ overlijden. De stad spreekt van het ‘Nationaal Evenementenjaar Jheronimus Bosch 500’. Naast de grote tentoonstelling zijn er kleinere tentoonstellingen, muziek, dans, theater en… circus. Enkele hedendaagse kunstenaars werden uitgenodigd om een werk te maken geïnspireerd door Jeroen Bosch. Zo neemt regisseur Peter Greenaway een animatiefilm over ‘De Tuin der Lusten’ op.
Al dit moois wil ik niet missen. Daarom plan ik nu al om volgend jaar een reis naar ’s Hertogenbosch te maken.

DE ONTDEKKING VAN HET DAGELIJKSE LEVEN. VAN BOSCH TOT BRUEGEL
10 oktober 2015 – 17 januari 2017
Museum Boijmans Van Beuningen
Museumpark 18-20, Rotterdam

JHERONIMUS BOSCH. VISIOENEN VAN EEN GENIE
13 februari 2016 -  8 mei 2016
Het Noordbrabants Museum
Verwersstraat 41, ’s-Hertogenbosch

Meer info:
www.hetnoordbrabantsmuseum.nl
www.boijmans.nl/nl
www.bosch500.com