De dag zonder gisteren   

“Cet instant unique qui n'avait pas d'hier…” Georges Lemaître

Eerbetoon Georges Lemaître

Negentig jaar geleden verscheen het artikel “Un Univers homogène de masse constante et de rayon croissant rendant compte de la vitesse radiale des nébuleuses extragalactiques", waarin Georges Lemaître op basis van de relativiteitstheorie van Albert Einstein de uitdijing van het heelal beschreef. Vier jaar later, in 1931, publiceerde Nature zijn artikel “The Beginning of the World from the Point of View of Quantum Theory”. Georges Lemaître legt hierin uit dat de uitdijing van het heelal impliceert dat het heelal een oorsprong moet hebben gehad. Hij noemde het kosmologische begin “atome primitif”. Uit dit oeratoom ontstond ons universum: in de oerknal werd de ruimte, maar ook de tijd geboren, wat Lemaître poëtisch beschreef als “de dag zonder gisteren”. De naam oerknal vond ingang toen astronoom Fred Hoyle de oorsprong waar Lemaître over sprak, “Big Bang” noemde. Fred Hoyle was een aanhanger van het steady-stateuniversum en verwierp de oerknaltheorie. Zijn alternatieve theorie stelt dat het heelal er op elk ogenblik en op elke plaats op grote schaal er hetzelfde uitziet. In een uitdijend heelal zou dat betekenen dat er voortdurend materie “gecreëerd” moet worden. De grote meerderheid van kosmologen verwerpt vandaag de steady-statetheorie, omdat ze niet in overeenstemming met de astronomische observaties is.

Georges Lemaître werd in 1894 in Charleroi geboren. Hij studeerde voor mijningenieur en volgde studies wijsbegeerte. Toen de eerste wereldoorlog uitbrak, meldde hij zich samen met een broer als vrijwilliger. Hij vocht als artilleriesoldaat aan de IJzer. Na de oorlog ging hij naar het seminarie én studeerde wis- en natuurkunde. In 1924 kregen astronomen krachtigere telescopen tot hun beschikking. Uit hun waarnemingen bleek dat het heelal veel groter is dan tot dan werd aangenomen. Dankzij deze nieuwe gegevens kon Lemaître de idee van het uitdijende universum ontwikkelen. Dit botste met de ideeën van Albert Einstein die er toen nog van overtuigd was dat het heelal statisch was.

Standbeeld

In 2011 organiseerde de KULeuven een congres om Georges Lemaître te herdenken. Toen werd er een herdenkingsplaat op de muur van het College van Premonstreit in de Naamsestraat 61 aangebracht. Georges Lemaître gaf les aan de universiteit van Leuven. De hoogleraar woonde en werkte in het Premonstreitcollege.

Nu werd het dus tijd om hem met een standbeeld te vereren. Op woensdag 31 mei werd een bronzen borstbeeld van Georges Lemaître op de binnenplaats van het Premonstreitcollege onthuld. Fred Bellefroid maakte het beeld. Bezoekers van de studentenstad kennen de kunstenaar van zijn beeld ‘De Kotmadam’ op de Oude Markt. Jan Govaerts (UCL) en oud-rector Marc Vervenne (KULeuven) hielden een laudatio.

Daarna volgde er een zitting in de Grote Aula. Sterrenkundige Thomas Hertog en muzikant Sigiswald Kuijken brachten een hommage. Georges Lemaître wist zijn geloof met zijn wetenschap te verzoenen. De priester-wetenschapper verkondigde dat er twee wegen zijn naar kennis van de wereld: de wetenschappelijke en de metafysische weg. Hij bewandelde beide. Wetenschapper Thomas Hertog koos voor de wetenschappelijke hommage. Hij legde uit wat Georges Lemaître precies ontdekt had en welke betekenis dit had. Muzikant Sigiswald Kuijken bracht een religieuze hommage. Hij speelde op een schoudercello werken van Bach en citeerde een hele reeks mystici en kloosterlingen om het mysterieuze van het heelal en het bestaan te beklemtonen. Emeriti Frans Cerulus en Paul Smeyers haalden tenslotte anekdotes aan Georges Lemaître als professor, collega en priester op. Na afloop bood de universiteit een receptie aan in de salons van de universiteitshallen.

Leuven versus Louvain-la-Neuve

De viering was al een dag eerder begonnen. Dinsdag 30 mei was er een academische zitting in Louvain-la-Neuve en werd er een standbeeld van Georges Lemaître op de Place des Sciences geplaatst. Op de sokkel staat de tekst “Cet instant unique qui n'avait pas d'hier”. Dit kunstwerk is van de hand van beeldhouwer Gigi Warny. Toen Georges Lemaître student was en later professor, was Leuven immers nog een unitaire universiteit. Ten tijde van Leuven Vlaams, stond Lemaître afkerig van de Vlaamse eisen. De splitsing van de universiteit liet hem dan ook verbitterd achter, toen hij op emeritaat ging. In 1966 stierf hij en werd begraven in het familiegraf in Marcinelle. Na veertig jaar is er weer volop toenadering tussen de Vlaamse en Waalse zusteruniversiteit en tussen Leuven en Louvain-la-Neuve. Dit resulteerde in een verzustering tussen beide steden, die woensdag 31 mei in het Leuvense stadhuis plechtig ondertekend werd, net voor de onthulling van Lemaîtres borstbeeld in het Premonstreitcollege. Helaas kon ik er in Louvain-la-Neuve niet bij zijn en moet ik dit verslag dus beperken tot de viering in Leuven.

Frank Beckers