Solvaylezing door Stephen Hawking en Harold Kroto
Op uitnodiging van de Solvayinstituten voor Fysica en Scheikunde hielden Stephen Hawking en Harold Kroto een lezing in Brussel. Zondag 20 mei kon het grote publiek in Auditorium 2000 van de Heizel terecht voor deze wetenschapslezingen. Enkel wie tijdig registreerde, kon een - gratis – toegangsticket bemachtigen. Omdat er veel meer aanvragen dan plaatsen waren, werd in laatste instantie het aanpalende Paleis 10 gehuurd. Wie niet in het auditorium terecht kon, kreeg de lezing dus toch nog live op een reuzenscherm te zien.
Het begin van het universum
Professor Stephen Hawking moet niet meer worden voorgesteld. De topwetenschapper in de rolstoel is een icoon geworden. Hij krijgt gastrolletjes in Star Trek en The Simpsons en trekt tegenwoordig heel de wereld rond om lezingen te geven. Zijn boek A Brief History of Time is een bestseller. In Brussel sprak hij over het begin van het universum. Eerst gaf hij een historisch overzicht. De Anglicaanse aartsbisschop James Usher meende dat God de wereld in 4004 voor Christus heeft geschapen. Edwin Hubble ontdekte dat het heelal uitdijt. Als het universum uitdijt, kan de vraag naar “het begin” worden gesteld. Nu nemen zowat alle kosmologen aan dat het universum vijftien miljard jaar geleden in de Oerknal ontstond. Sommige atheïstische wetenschappers voelden zich echter ongemakkelijk met deze theorie die in hun ogen teveel naar een externe agent, lees God of Schepper, verwijst en zochten andere verklaringen. Fred Hoyle bedacht daarom de Steady State theorie. Hij vond nog andere controversiële theorieën uit. Denk maar aan de panspermiahypothese, waarbij hij suggereerde dat sommige ziektes een buitenaardse herkomst hebben. SF-lezers kennen zijn roman Andromeda. In de Sovjet-Unie werkten Isaak Khalatnikov en Evgenii Lifshitz een alternatief uit voor de Big Bang. Maar met de ontdekking van de kosmische achtergrondstraling won de Oerknal het pleit.
Natuurlijk stond Stephen Hawking uitgebreid stil bij zwarte gaten. Hij ontdekte dat zwarte gaten toch straling afgeven wegens kwantummechanische effecten. Dit wordt sindsdien de Hawkingstraling genoemd.
Al bij al dook hij niet diep in de materie. Wel vond ik dat zijn stem niet zo goed verstaanbaar was en moest ik meer dan eens naar de koptelefoon grijpen om de simultane vertaling in het Nederlands te volgen.
Een doordenkertje: We stellen ons de tijd als een rechte lijn voor. Ruimte en tijd ontstonden tijdens de Oerknal. Wat gebeurde er dan voor de Oerknal? Dit lijkt een normale vraag, wanneer de tijd een rechte lijn zou zijn. Vergelijk dit echter met de vraag “Wat ligt er zuidelijker dan de zuidpool?” Neem de aardbol voor ogen. Je kunt steeds zuidelijker gaan totdat je op de zuidpool belandt. Een blik op een bol leert je dat zuidelijker dan de zuidpool zinloos is. Naar analogie beweert Hawking dat de vraag “wat de Oerknal vooraf gaat” geen betekenis heeft.
Architectuur in de nanoruimte
De scheikundige Harold Kroto ontving in 1996 de Nobelprijs Scheikunde voor de ontdekking van fullerenen. Dit zijn moleculen die uit koolstofatomen bestaan. Nemen ze de vorm van een holle bol aan, dan worden ze “buckyballs” genoemd. Wanneer ze ellipsoïdes of cilinders vormen, spreekt men van nanobuizen.
In zijn lezing “Architecture in Nanospace” sprak Harold Kroto voortdurend over maatschappelijke problemen. Eerst had hij het over zijn ontdekking samen met Robert Curl en Richard Smalley, over het gebruik ervan in nanotechnologie, zijn tekeningen, de logo’s die hij ontwerpt, over de bedreigingen van de aarde. Daarnaast deed hij een oproep tot meer verdraagzaamheid en pleitte hij voor solidariteit. Ten slotte stelde hij zijn organisatie Vega Science Trust voor die educatieve films verspreidt en praatte over nog veel meer. U leest het, hij wilde veel te veel vertellen. Hij deed het wel op een humoristische wijze.
Solvayinstituten
Na afloop van de lezingen reikte de Solvaystichting ook nog haar prijzen uit. Een hele resem jonge wetenschappers die actief zijn in fysica of scheikunde, werden met een Solvay Award beloond.
De Solvayinstituten werden in 1912 en 1913 door Ernest Solvay gesticht. Zij organiseren congressen, waarop de belangrijkste fysici en scheikundigen naar Brussel komen om over de recente ontwikkelingen in hun vakgebied te discussiëren. Bekend én berucht zijn de Solvayconferenties uit de beginjaren. In oktober 1927 op de vijfde Solvayconferentie discussieerden Albert Einstein en Niels Bohr over de interpretatie van de kwantummechanica. Het was bij deze gelegenheid dat Einstein zijn gevleugelde woorden ‘God dobbelt niet‘ uitsprak. Bohr reageerde: “Einstein, stop nu eens met God te vertellen wat Hij moet doen”.
In 2005 vond de Solvayconferentie Fysica plaats met als thema “De kwantumstructuur van ruimte en tijd”. In november 2007 is er de Solvayconferentie Scheikunde. Volgend jaar in oktober wordt de 24ste Solvayconferentie Fysica bijeen geroepen.
Achteraf kwamen beide sprekers op de receptie langs. Harold Kroto gaf de indruk een zeer aimabele man te zijn. Op de foto’s ziet u onder andere twee Chinese dames van de ambassade. Zij vroegen een handtekening van Stephen Hawking. Zijn begeleidster schreef een boodschap en Hawkings vingerafdruk werd in het boek gedrukt.
Toehoorders die regelmatig de wetenschapsbijlage in de krant lezen of af en toe een populair-wetenschappelijk tijdschrift doorbladeren, bleven op hun honger zitten. Veel nieuws vertelden beide heren niet. Toch blijft het een leuke namiddag. Hoe dikwijls krijg je immers de kans om dergelijke topwetenschappers te zien? De Solvay Instituten richten daarom twee keer per jaar een publieklezing in. Op 2 december staat “De la Matière à la Vie: la Chimie? La Chimie!” door scheikundige Jean-Marie Lehn op het programma. Jean-Marie Lehn won in 1987 de Nobelprijs Scheikunde.
Meer info:
http://www.solvayinstitutes.be/20May2007
Frank Beckers
Maak jouw eigen website met JouwWeb