Bibliotheken in brand
25 augustus 1914
25 augustus is een zwarte dag voor de Leuvense universiteitsbibliotheek. Tijdens de nacht van 25 op 26 augustus 1914 staken Duitse soldaten het gebouw in brand als represaille tegen zogezegde aanvallen door sluipschutters. De vijfentwintigste augustus had al een slechte faam onder bibliofielen, want in 1870 werd de bibliotheek van Straatsburg, ook op die datum, in brand geschoten.
In Leuven gingen op die fatale nacht driehonderdduizend boekwerken, duizend handschriften en honderden wiegendrukken verloren. Bibliotheken, musea en universiteiten werden nochtans door de conventie over het oorlogsrecht van Den Haag van 1907 beschermd. Helaas, eens de wapens spreken, worden conventies met de voeten getreden.
Na de oorlog ijverde het Institut de France voor een heropbouw van de universiteitsbibliotheek van Leuven. Uiteindelijk zou de bibliotheek door de Amerikaan Whitney Warren herbouwd worden. Architect Whitney Warren was trouwens lid van het Institut de France. Het project zelf werd met Amerikaans geld gefinancierd. Driehonderd Amerikaanse instituten, waaronder tal van bibliotheken en universiteiten, maar ook het New York Police Department stortten geld. Duitsland werd in Versailles veroordeeld tot herstelbetalingen, waaronder schenkingen aan de bibliotheek van Leuven. Die schenkingen gingen zelfs door tot in 1943. Een groot deel van de nieuwe collectie zou tijdens de tweede wereldoorlog weeral aan oorlogsgeweld ten prooi vallen. Op 17 mei 1940 brak brand uit. Ook deze keer ging de inhoud verloren.
In Leuven gingen op die fatale nacht driehonderdduizend boekwerken, duizend handschriften en honderden wiegendrukken verloren. Bibliotheken, musea en universiteiten werden nochtans door de conventie over het oorlogsrecht van Den Haag van 1907 beschermd. Helaas, eens de wapens spreken, worden conventies met de voeten getreden.
Na de oorlog ijverde het Institut de France voor een heropbouw van de universiteitsbibliotheek van Leuven. Uiteindelijk zou de bibliotheek door de Amerikaan Whitney Warren herbouwd worden. Architect Whitney Warren was trouwens lid van het Institut de France. Het project zelf werd met Amerikaans geld gefinancierd. Driehonderd Amerikaanse instituten, waaronder tal van bibliotheken en universiteiten, maar ook het New York Police Department stortten geld. Duitsland werd in Versailles veroordeeld tot herstelbetalingen, waaronder schenkingen aan de bibliotheek van Leuven. Die schenkingen gingen zelfs door tot in 1943. Een groot deel van de nieuwe collectie zou tijdens de tweede wereldoorlog weeral aan oorlogsgeweld ten prooi vallen. Op 17 mei 1940 brak brand uit. Ook deze keer ging de inhoud verloren.
Boeken onder vuur
Op 4 juli, de Amerikaanse feestdag, opende de zomertentoonstelling in de universiteitsbibliotheek. De expositie begint met het verhaal van de oorlogsmaand augustus 1914. Het Belgische leger heeft zich teruggeplooid in Antwerpen. Het Duitse leger trekt Leuven binnen. De Duitsers waren echter doodsbenauwd voor sluipschutters. Die angst dateerde nog van de Frans-Pruisische oorlog van 1870. Er deden onder de Duitse soldaten wilde verhalen de ronde over de gevreesde ‘francs-tireurs’.
Mogelijk dachten Duitse soldaten dat ze op 25 augustus door scherpschutters beschoten werden. Ze openden het vuur, waarbij Duitsers elkaar als scherpschutter aanzagen. Uit wraak staken ze hele delen van de stad in brand. Hierbij viseerden ze vooral de universiteit en de gegoede burgers. Het resultaat waren tal van burgerslachtoffers en een stad in ruïne.
Dit optreden riep weerzin op. Leuven werd een van de martelarensteden. De vernietiging van de bibliotheek schokte internationaal de academische en culturele wereld. Intellectuelen fulmineerden tegen dit cultuurbarbaarse optreden van het Duitse leger.
Mogelijk dachten Duitse soldaten dat ze op 25 augustus door scherpschutters beschoten werden. Ze openden het vuur, waarbij Duitsers elkaar als scherpschutter aanzagen. Uit wraak staken ze hele delen van de stad in brand. Hierbij viseerden ze vooral de universiteit en de gegoede burgers. Het resultaat waren tal van burgerslachtoffers en een stad in ruïne.
Dit optreden riep weerzin op. Leuven werd een van de martelarensteden. De vernietiging van de bibliotheek schokte internationaal de academische en culturele wereld. Intellectuelen fulmineerden tegen dit cultuurbarbaarse optreden van het Duitse leger.
Sneeuwwitjes
In de as van de verbrande bibliotheek gingen archeologen al onmiddellijk tijdens de eerste wereldoorlog nog op zoek naar resten. Veel konden ze echter niet redden. Toch werden enkele tientallen boeken die slechts gedeeltelijk verbrand waren, opgedolven. Men stak de verkoolde resten in glazen kistjes en verzegelde de schrijnen met het zegel van de universiteit. Deze opgebaarde boeken worden sindsdien heel toepasselijk “sneeuwwitjes” genoemd. Bij de splitsing van de universiteit in een Vlaamse en een Waalse universiteit werden zelfs de sneeuwwitjes verdeeld.
Fahrenheit 451
Kunstenares Sofie Muller liet zich inspireren door Ray Bradbury’s roman ‘Fahrenheit 451’. De Amerikaanse SF-auteur beschrijft een donkere toekomst waar de autoriteit boeken verbrandt en kritisch denken verbiedt. Sofie Mullers beeld ‘Clarysse’ uit 2012 is naar het gelijknamige personage uit ‘Fahrenheit 451’ genoemd. Het werk bestaat uit zes houten lessenaars die gedeeltelijk verbrand zijn. Een schoolmeisje uit brons, maar zonder hoofd, zit achter de vierde tafel, machteloos om te reageren, machteloos om te spreken.
Daarnaast hangen er twee rooktekeningen van Sofie Muller. Met brandende kaarsen creëert ze tekeningen op papier. Het tweeluik stelt de brandende bibliotheektoren en een bloedend hart voor. De kunstenares maakte deze werken speciaal voor de huidige tentoonstelling.
Daarnaast hangen er twee rooktekeningen van Sofie Muller. Met brandende kaarsen creëert ze tekeningen op papier. Het tweeluik stelt de brandende bibliotheektoren en een bloedend hart voor. De kunstenares maakte deze werken speciaal voor de huidige tentoonstelling.
Timboektoe
“Zout komt uit het noorden, goud uit het zuiden, het woord van God en de schatten van kennis worden alleen in Timboektoe gevonden” luidt een Soedanees spreekwoord uit de vijftiende eeuw.
De West-Afrikaanse stad Timboektoe in Mali is bekend omwille van de vele rijke familiebibliotheken. De stad kende haar bloeiperiode tussen de veertiende en de zestiende eeuw. In de zestiende eeuw telde Timboektoe maar liefst tachtig bibliotheken. Er was een universiteit en er werden tal van manuscripten in oude Afrikaanse en Arabische talen geschreven. Hiervoor werd papier uit Europa ingevoerd. De manuscripten dateren uit de twaalfde tot de negentiende eeuw. Deze manuscripten vormen het bewijs van een geschreven traditie naast de orale traditie in Afrika. Lange tijd hadden westerse historici hier geen oog voor. Meer nog, velen beweerden ten onrechte dat er in Afrika enkel een orale traditie bestond. Tussen haakjes, ondertussen kennen we ook Arabische teksten uit Senegal of Nigeria.
In 2012 sloeg de culturele wereld weer alarm. Toen vernietigden Toearegs en Jihadi-strijders enkele mausolea in de regio van Timboektoe. Men vreesde het ergste, mochten de rebellen Timboektoe binnentrekken. Abdel Kader Haidara beheerde een van de traditionele familiebibliotheken. Met steun van de Unesco startte hij een reddingsoperatie. In allerijl werden driehonderdduizend manuscripten in het geheim naar de Malinese hoofdstad Bamako getransporteerd. Wanneer de vijand Timboektoe innam, bevond het belangrijkste deel van de manuscripten zich in veiligheid. In januari 2013 kon Timboektoe door het Franse en Malinese weer bevrijd worden.
Deze schat werd de laatste twee eeuwen verborgen gehouden voor de westerse kolonisatoren en andere indringers. Daardoor zijn de meeste manuscripten nu in slechte staat. Medewerkers van de KULeuven restaureren een manuscript en digitaliseren zestien teksten zodat ze binnenkort wereldwijd door onderzoekers kunnen geraadpleegd worden. In het voorjaar reisden de werken naar Brussel, waar ze in het Paleis voor Schone Kunsten tentoongesteld werden op ’Timbuktu Renaissance’. Een deel van deze tentoonstelling is nu opgenomen in ‘Boeken Onder Vuur’.
In september volgt aan de KULeuven bovendien het congres “What do we lose when we lose a library?”, waar onder anderen Abdel Kader Haidara zal spreken.
De helft van de inkomsten voor de tentoonstelling ‘Boeken Onder Vuur’, vloeit naar de ngo SAVAMA-DCI (Sauvegarde des Manuscripts et la Défense de la Culture Islamique) van Abdel Kader Haidara. Het geld zal gebruikt worden om de manuscripten van Timboektoe te conserveren.
De West-Afrikaanse stad Timboektoe in Mali is bekend omwille van de vele rijke familiebibliotheken. De stad kende haar bloeiperiode tussen de veertiende en de zestiende eeuw. In de zestiende eeuw telde Timboektoe maar liefst tachtig bibliotheken. Er was een universiteit en er werden tal van manuscripten in oude Afrikaanse en Arabische talen geschreven. Hiervoor werd papier uit Europa ingevoerd. De manuscripten dateren uit de twaalfde tot de negentiende eeuw. Deze manuscripten vormen het bewijs van een geschreven traditie naast de orale traditie in Afrika. Lange tijd hadden westerse historici hier geen oog voor. Meer nog, velen beweerden ten onrechte dat er in Afrika enkel een orale traditie bestond. Tussen haakjes, ondertussen kennen we ook Arabische teksten uit Senegal of Nigeria.
In 2012 sloeg de culturele wereld weer alarm. Toen vernietigden Toearegs en Jihadi-strijders enkele mausolea in de regio van Timboektoe. Men vreesde het ergste, mochten de rebellen Timboektoe binnentrekken. Abdel Kader Haidara beheerde een van de traditionele familiebibliotheken. Met steun van de Unesco startte hij een reddingsoperatie. In allerijl werden driehonderdduizend manuscripten in het geheim naar de Malinese hoofdstad Bamako getransporteerd. Wanneer de vijand Timboektoe innam, bevond het belangrijkste deel van de manuscripten zich in veiligheid. In januari 2013 kon Timboektoe door het Franse en Malinese weer bevrijd worden.
Deze schat werd de laatste twee eeuwen verborgen gehouden voor de westerse kolonisatoren en andere indringers. Daardoor zijn de meeste manuscripten nu in slechte staat. Medewerkers van de KULeuven restaureren een manuscript en digitaliseren zestien teksten zodat ze binnenkort wereldwijd door onderzoekers kunnen geraadpleegd worden. In het voorjaar reisden de werken naar Brussel, waar ze in het Paleis voor Schone Kunsten tentoongesteld werden op ’Timbuktu Renaissance’. Een deel van deze tentoonstelling is nu opgenomen in ‘Boeken Onder Vuur’.
In september volgt aan de KULeuven bovendien het congres “What do we lose when we lose a library?”, waar onder anderen Abdel Kader Haidara zal spreken.
De helft van de inkomsten voor de tentoonstelling ‘Boeken Onder Vuur’, vloeit naar de ngo SAVAMA-DCI (Sauvegarde des Manuscripts et la Défense de la Culture Islamique) van Abdel Kader Haidara. Het geld zal gebruikt worden om de manuscripten van Timboektoe te conserveren.
Mensen zonder hoofd
Tussen de manuscripten ligt een fragment van de Koran op perkament van vissenhuid uit de elfde eeuw. Behalve de religieuze en theologische teksten, zijn er teksten over geneeskunde, botanica, astronomie, politiek, rechtspraak,… Astronomie blijkt weliswaar een astrologische tekst te zijn, maar westers astronomen uit die tijd trokken ook regelmatig een horoscoop. Verder ligt er een merkwaardig reisverhaal bij. De verteller heeft het over mensen zonder hoofd. Ook ontmoette hij een volk dat enkel uit vrouwen bestaat. Zij baadden in een rivier en werden dan door het water bezwangerd. Er werden enkel meisjes geboren.
De lijst verloren bibliotheken, van Alexandrië over Leuven tot Sarajevo stemt triest. Tijdens de opening van de tentoonstelling stelden meerdere sprekers de vraag of het wel gepast is om uitgebreid te treuren over verloren erfgoed, terwijl die oorlogen tegelijkertijd zoveel menselijk leed veroorzaken. De hoopvolle woorden die directeur Paul Dujardin van het Paleis voor Schone Kunsten tijdens de vernissage uitsprak, inspireren mogelijk een antwoord op deze morele kwestie: “Als men een bibliotheek redt, redt men wat fundamenteel mensen tot mensen maakt”.
De lijst verloren bibliotheken, van Alexandrië over Leuven tot Sarajevo stemt triest. Tijdens de opening van de tentoonstelling stelden meerdere sprekers de vraag of het wel gepast is om uitgebreid te treuren over verloren erfgoed, terwijl die oorlogen tegelijkertijd zoveel menselijk leed veroorzaken. De hoopvolle woorden die directeur Paul Dujardin van het Paleis voor Schone Kunsten tijdens de vernissage uitsprak, inspireren mogelijk een antwoord op deze morele kwestie: “Als men een bibliotheek redt, redt men wat fundamenteel mensen tot mensen maakt”.
BOEKEN ONDER VUUR
4 juli – 13 september 2015
Universiteitsbibliotheek Ladeuzeplein, Leuven
Inkom: 6 euro
TIMBUKTU RENAISSANCE
19 december 2014 – 5 maart 2015
Paleis voor Schone Kunsten, Brussel
WHAT DO WE LOSE, WHEN WE LOSE A LIBRARY?
9 – 11 september 2015
Universiteitsbibliotheek Ladeuzeplein, Leuven
4 juli – 13 september 2015
Universiteitsbibliotheek Ladeuzeplein, Leuven
Inkom: 6 euro
TIMBUKTU RENAISSANCE
19 december 2014 – 5 maart 2015
Paleis voor Schone Kunsten, Brussel
WHAT DO WE LOSE, WHEN WE LOSE A LIBRARY?
9 – 11 september 2015
Universiteitsbibliotheek Ladeuzeplein, Leuven
Meer info:
www.boekenondervuur.be
www.savamadci.net
Boeken Onder Vuur, themanummer van ‘De Boekenwereld’, nr. 2, 31 mei 2015
www.boekenondervuur.be
www.savamadci.net
Boeken Onder Vuur, themanummer van ‘De Boekenwereld’, nr. 2, 31 mei 2015
Maak jouw eigen website met JouwWeb