Biënnale van Liverpool reist door ruimte en tijd

Kunstenfestival in Liverpool

De Biënnale van Liverpool nodigt ons uit op een reis doorheen ruimte en tijd. We reizen naar het verleden, naar het antieke Athene, naar de glorietijd van het Britse Rijk met zijn kolonialisme, naar het Engeland van de achttiende eeuw met de geboorte van industrie en de doorbraak van natuurwetenschappen, naar de jaren tachtig van de vorige eeuw met rassenrellen in Toxteth en betogingen tegen iron lady Margareth Thatcher. Maar we reizen eveneens naar de toekomst, zelfs helemaal tot het ‘Einde der Tijden’.

De meeste bezoekers arriveren in Liverpool met de trein in het Lime Station. Wanneer je het station verlaat, stoot je al onmiddellijk op neogotische gebouwen. De nieuwe rijken van Liverpool droomden in de achttiende eeuw ervan om hun stad in een tweede Athene te transformeren. Ze lieten een hele reeks neoklassieke gebouwen optrekken, zozeer bewonderden ze het Oude Griekenland. De Walker Art Gallery, de St George’s Hall, de stadsbibliotheek in de buurt van het station en een hele reeks gebouwen aan de dokken getuigen vandaag nog steeds van die ambitie. De schaduwzijde van dit succesverhaal is wel dat een groot deel ervan betaald werd met de opbrengst van de slavenhandel. Daarnaast kende Liverpool een bloeiende textielnijverheid.

Een biënnale in zes afleveringen

Dit ‘Oude Griekenland’ is een van de thema’s – afleveringen of episodes zoals de curatoren schrijven - van de negende editie van de Biënnale van Liverpool. Dit thema komt uitgebreid aan bod in de Tate Liverpool en in de Walker Art Gallery. Een ander thema is ‘China Town’. Liverpool heeft immers de oudste China Town van Europa. De wijk wordt overigens de komende jaren enorm uitgebreid. Een indrukwekkende Chinese Boog uit Shanghai vormt sinds 1990 de symbolische toegang tot de wijk, zoals in vele andere China Towns.

Andere episodes van de biënnale zijn ‘software’, ‘Monuments From The Future’, ‘Flashback’ en de ‘Children’s Episode’. Elke aflevering heeft haar curatoren zodat de biënnale maar liefst elf curatoren heeft! Hier wringt het schoentje: zoveel curatoren, zoveel verschillende thema’s. Persoonlijk vind ik het een beetje teveel van het goede en het is niet altijd duidelijk of een werk nu bij de ene of de andere episode hoort. En dan rijst vanzelf de vraag: is dit belangrijk, bij welke episode het werk hoort? Wie “neen” antwoordt, relativeert tegelijkertijd heel het concept van deze editie. Maar kom, laten we erop uittrekken en de kunstwerken verkennen. Daar draait het ten slotte toch rond!

Ik herverdeel de kunstwerken dan maar in drie thema’s: monumenten uit het verleden, monumenten uit het heden en monumenten uit de toekomst, waarbij ik ook nog wat beelden van Liverpool toon, die de toerist en de bezoeker van deze website kunnen interesseren, maar die niet direct met de biënnale te maken hebben.

Monumenten uit het Verleden

Het neoklassieke Liverpool werd opgetrokken door architecten die het Griekse revivalisme aanhingen. Zij namen de Griekse tempels uit de vijfde eeuw voor Christus als voorbeeld. Ondanks de zware bombardementen uit de tweede wereldoorlog bleven heel wat monumentale gebouwen gespaard.

Industrieel Henry Blundell (1724 - 1810) legde een uitgebreide verzameling klassieke beelden aan. De Tate Gallery toont nu een deel van zijn collectie. Sommige beelden werden vroeger op een vreemde manier gerestaureerd, die nu lachwekkend overkomt en door geen enkele historicus of archeoloog nog aanvaard zou worden. In de tijd van Blundell werden beelden soms samengesteld met fragmenten van verschillende beelden. Zo kunnen het hoofd, de torso en de voeten van drie verschillende oude beelden komen. Er staat bijvoorbeeld een Apollo met zowaar een vrouwenhoofd op een mannentorso! Deze beelden worden geconfronteerd met werk van hedendaagse kunstenaars.

De literaire wereld herdacht dit jaar de vierhonderdste verjaardag van Shakespeares dood. In de stadsbibliotheek van Liverpool – binnenin een hypermodern gebouw – zag ik een tentoonstelling over hem. Levensgrote papieren figuren van Romeo en Julia, Richard III en andere protagonisten uit zijn toneelstukken stonden links en rechts opgesteld. Ook woonde ik er een merkwaardig concert van het ‘Sound Book Project’ bij. De instrumenten voor dit experiment waren stuk voor stuk van boeken gemaakt. Een boek dat dichtklapt, vormde een drum. Een andere muzikant scheurde pagina’s uit boeken waarbij het scheurend geluid versterkt werd. Zo moest een toneelstuk van Shakespeare eraan geloven.

De legendarische ‘docks’ van Liverpool werden helemaal heringericht. De havenactiviteit is al lang verplaatst. Nu zijn de historische dokken het domein van de toerist en de cultuurminnaar. Enkele van de grote musea van Liverpool zijn hier gehuisvest zoals het International Slavery Museum, het Maritiem Museum en het Liverpool Museum. Dat laatste museum vertelt de geschiedenis van de stad, beginnend bij de prehistorie. Je vindt er een replica van een van de Calderstones. Dat zijn menhirs of “standing stones” zoals de Britten zeggen. De originele serie zijn zes stenen in het Calderstones park in Liverpool. Vijfduizend jaar maakten ze deel uit van een neolithische begraafplaats. Neem de tijd om dit museum te bezoeken. Er is een interessante tentoonstelling over de muziekscène van Liverpool, denk aan de Merseybeat en natuurlijk de Beatles. Ook het voetbal komt uitgebreid aan bod. De stad herbergt met Liverpool en Everton twee ploegen uit Premier League. Ten slotte wordt Liverpool als een van de centra van de Britse filmindustrie belicht. De stad blijkt uiterst populair bij regisseurs te zijn om hun film op te nemen. ‘Land And Freedom’, ‘Educating Rita’, ‘In The Name Of The Father’, Harry Potter And The Deathly Hallows Part 1’ en honderden andere films en tv-series werden in de stad opgenomen. Maar… ondertussen zijn we in het heden beland.

Monumenten uit het Heden

Onder de titel ‘Monumenten uit het Verleden’ ging ik terug tot drieduizend jaar voor Christus. Laat ik het heden dan ruim opvatten als de voorbije honderd jaar. Anders zouden de Beatles net na de prehistorie verschijnen …  En hoe kan ik een artikel over Liverpool schrijven zonder de Beatles te vermelden? Een verplicht bezoek is er aan de Mathew Street. Hier vind je The Cavern Club, waar de jonge Beatles optraden. Tja, er is de “oorspronkelijke” Cavern, weliswaar ietsje opgeschoven en ietsje kleiner, en dan is er een nagebouwde versie aan de andere kant van de straat. Er is de ‘Beatles Story’ aan de docks, je hoort hun liedjes in het Liverpool Museum en op meerdere plekken in de stad kom je standbeelden van de fab four tegen.

Een bezoek aan China Town start aan de Chinese Poort. Momenteel telt China Town maar enkele straten, maar de wijk wordt enorm uitgebreid. Enkele kunstwerken van de Biënnale krijg je alleen maar te zien, wanneer je een Chinees restaurant of een Chinese supermarkt binnenstapt.

De wijk Toxteth was in 1980 het middelpunt van zware rellen. Het was steeds een plek waar de armere bevolking woonde. In de jaren tachtig waren dat zwarte immigranten. Na de rellen wilde de overheid de wijk herwaarderen en een deel ervan werd effectief gerenoveerd. Maar er zijn nog steeds enkele straten, die nu afgesloten zijn, deuren en ramen dichtgespijkerd. Overal hangen posters met poëzie op. Ooit woonde Ringo Starr in een van deze woningen, wist een Liverpudlian me te vertellen. Nu hangt er een vreemde sfeer. In een stad als Amsterdam of Berlijn zou de wijk al lang gekraakt zijn. Hier ligt alles er echter onwezenlijk verlaten bij. De local vertelde nog dat een stadslegende beweert dat Hitler hier ooit langskwam. Zijn halfbroer Alois en schoonzuster Bridget woonden immers hier. Zijn schoonzus beweert dit althans in haar memoires. Daarnaast bestaat er echter geen onafhankelijk getuigenis van. De Biënnale had hier in een van de verlaten straten een enorme steen laten plaatsen. Via een gat kon je er dotaties insteken. Na afloop van de Biënnale zal de steen gesloopt worden en gaat het geld naar een goed doel.

De Japanner Koki Tanaka brengt een andere, meer recente geschiedenis in herinnering. De kunstenaar zocht in de links-radicale boekenwinkel ‘News From Nowhere’ inspiratie en stootte op een boek over de jaren tachtig. In 1985 demonstreerden tienduizend schoolkinderen in Liverpool tegen het ‘Youth Training Scheme’ van de toenmalige conservatieve regering. Hij zocht deelnemers op en nodigde hen met hun kinderen uit op een re-enactment van de betoging in juni dit jaar. Koki Tanaka kan er een hele reeks van maken: de studentenopstand in Berkeley in 1964, Parijs ‘68, zelfs Leuven Vlaams in januari ‘68. Niemand ontsnapt aan de vergelijking met de hedendaagse politiek. Toen was er protest tegen de eerste conservatieve vrouwelijke premier Margaret Tatcher. Nu, na het referendum over de Brexit, dat een week voor mijn bezoek aan Liverpool, plaatsvond, werd Theresa May als Prime Minister benoemd, de tweede vrouw ooit die de functie van premier bekleedt. In de jaren tachtig waren er grimmige protesten tegen Thatcher en de economische crisis die hard toesloeg in het rode Noorden van Engeland. De werkloosheidscijfers liepen dramatisch hoog op. Tijdens mijn reis hoorde ik enkele commentaren op de Brexit, allemaal afwijzend en vol onbegrip over de leave-stemmers – de culturele wereld was duidelijk tegen een Brexit - en ik hoorde er een verdeelde natie in. Ondertussen trokken alweer demonstranten door de straten van Londen om tegen de Brexit te betogen.

Monumenten uit de Toekomst

De episode ‘Monuments From The Future’ had mijn belangstelling getrokken en overtuigde me om naar Liverpool te reizen. Ik verwachtte van dit onderdeel sciencefiction en futurologie. De website van de biënnale schrijft immers “De kunstenaars voorspellen hoe de stad er in de toekomst uit zal zien.”

De SF-fan vindt zijn gading onder meer in ‘The Last Planet Parade’ en in ‘HFT The Gardener’. Arseny Zhilyaev fantaseert in ‘The Last Planet Parade’ een specifieke stand van planeten die enkel tijdens de laatste dagen dat er nog leven op aarde voorkomt, te zien zou zijn. Suzanne Treister vertelt in ‘HFT The Gardener’ het verhaal van een bankier die outsiderkunstenaar wordt, experimenteert met drugs, numerologie, computeralgoritmen en een poort naar het holografisch universum zoekt.

Meer foto’s en informatie over deze kunstwerken verschijnen in mijn tweede artikel over Liverpool en haar Biënnale. Dan zal ik uitsluitend over de episode ‘Monuments From The Future’ praten.

In 2008 was Liverpool ‘Culturele Hoofdstad van Europa’. Dat wordt in 2018, tien jaar later, uitgebreid gevierd. Tegelijkertijd kan Liverpool dat jaar feesten omwille van de tiende editie van de biënnale en dertig jaar Tate Liverpool. Ik reserveer alvast enkele vakantiedagen in mijn agenda voor 2018 om er weer heen te gaan!

LIVERPOOL BIËNNALE 2016
Kunstenfestival hedendaagse kunst
9 juli – 16 oktober 2016
Tate Gallery, ABC Cinema, China Town, Cains Brewery en andere locaties in Liverpool

Meer info:
www.biennial.com
www.tate.org.uk/visit/tate-liverpool
www.liverpoolfilmoffice.tv/made-in-liverpool

Frank Beckers